Hoe geld en creativiteit zich tot elkaar verhouden

4 geldlessen van de legendarische tekenaar Joost Swarte

Elke twee weken interview ik in mijn podcast Jonge Jaren een bekende maker over de jaren voor hun doorbraak. Zodat jij en ik hun geleerde lessen kunnen toepassen in ons eigen leven en werk.

Laatst sprak ik de legendarische tekenaar Joost Swarte in zijn Haarlemse atelier. Je kent hem misschien van zijn New Yorker-covers:

Of deze iconische Kinderpostzegels (iedereen die in de jaren tachtig of eerder geboren is: I see you):

Of dit theater in Haarlem, want ja, hij ontwerpt ook gebouwen:

De Schuur in Haarlem

Het hele interview kun je op jongejaren.nl lezen of beluisteren via Podimo. Maar voor deze nieuwsbrief leek het me leuk om vier geldlessen van Joost te delen

Deze vier geldlessen zijn relevant als je …

• Je meer tijd aan creatieve projecten wil kunnen besteden, desnoods onbetaald;

• Je geld nu nog als een manier om te consumeren ziet, in plaats van een manier om (creatieve) vrijheid te kopen;

• Je als freelancer je inhoudelijke onafhankelijkheid wil beschermen;

• Je een baan hebt en wil een side project starten.

Oké, daar gaan we. Dit zijn Joosts belangrijkste inzichten over geld, creativiteit en inhoudelijke onafhankelijkheid:

1. Zorg voor meerdere inkomstenbronnen om je onafhankelijkheid te beschermen

Joost: "Je moet zien dat je op verschillende manieren geld binnenharkt en dat je je autonomie altijd behoudt." Hij benadrukt dat als hij afhankelijk is van één opdrachtgever, hij ‘niet meer eigenwijs’ mag zijn, omdat zijn belangrijkste inkomstenbron dan stagneert.

2. Maak in je hoofd een duidelijke scheiding tussen werk voor geld en werk voor creativiteit

Joost noemt als voorbeeld de aanpak van kunstenaar Jan Schoonhoven (1914–1994):

"Schoonhoven had een baan op de financiële afdeling van de PTT en daar ging hij iedere ochtend naartoe, maar als hij dan 's middags op zijn atelier was, hoefde hij zich nooit zorgen te maken dat er geen inkomen was. Dus als hij iets deed, deed hij precies wat hij wilde."

Je hoeft niet alles uit één baan, opdracht of project te halen. Sommige dingen doe je alleen voor het geld, andere dingen alleen omdat je er blij van wordt.

Een andere tekenaar, Hugh MacLeod, noemt dit in zijn boek Ignore Everybody de ‘sex and cash theory’:

“THE SEX & CASH THEORY - The creative person basically has two kinds of jobs: One is the sexy, creative kind. Second is the kind that pays the bills. Sometimes the task in hand covers both bases, but not often. This tense duality will always play center stage. It will never be transcended.”

3. Bedenk meerdere manieren om hetzelfde werk ten gelde te maken (zodat je er meer tijd in kunt steken)

Joost wil bij het maken van een affiche eigenlijk meer tijd aan zo’n poster besteden dan een opdrachtgever kan betalen. Daarvoor vond hij de volgende oplossing:

“Bij een opdracht voor een affiche zou je normaal gesproken zeggen: “Daar staat een bepaald bedrag tegenover.” Maar de aandacht die ik wilde geven aan zo’n werk zat in veel meer tijd dan het inkomen dat ik daaruit haalde. De meeste mensen zouden zeggen: “Nou, als ik 500 gulden verdien met een affiche tekenen, dan kan ik er twee of drie dagen aan werken.” En dat is het dan.

Maar ik dacht: nee, als ik dat affiche mooi en helemaal naar mijn zin wil maken, dan wil ik daar misschien wel tien dagen aan werken. Dat inkomen dekt eigenlijk niet de tijd die ik nodig heb. Daarom maakte ik een afspraak met mijn opdrachtgever: “Ik wil van het affiche ook zelf een aantal speciale edities uitbrengen, maar ik betaal daarvoor de drukkosten.”

Dus dan ging ik naar de drukker en zei: “Mijn opdrachtgever wil 500 exemplaren van het affiche hebben, en ik wil graag dat je van datzelfde affiche op zwaarder papier nog 200 exemplaren drukt voor mij. Ik betaal dat papier.” Die doordrukkosten waren heel erg laag. Dus het zat niet in de drukkosten, maar voornamelijk in het papier.

Ik kocht dat papier en kreeg mijn 200 exemplaren. Die kon ik via distributiekanalen of galerieën als genummerde en gesigneerde werken verkopen, of als het een grotere oplage was, gewoon als losse prenten.

Zo had ik een soort parallel inkomen dat losstond van mijn gewone inkomen. Op die manier kon ik altijd zelf bepalen hoeveel tijd ik artistiek gezien nodig vond.”

Iedereen profiteert: want ook de opdrachtgever krijgt een veel zorgvuldiger ontworpen poster.

Om diezelfde reden bundelen sommige columnisten hun stukken in boeken. “Move the product”, zou Martin Bril altijd gezegd hebben.

4. Begin klein en bouw gestaag op

Aan het begin van zijn carrière bouwde Joost een eigen distributienetwerk voor het striptijdschrift dat hij uitgaf:

"Ik heb een eigen distributienetwerk bedacht met vrienden die in andere steden woonden. Die namen dan een paar boekjes mee en boden dat aan bij de plaatselijke boekhandel. De verkoopprijs was één piek. En als ze dan het volgende nummer kwamen brengen en de restnummers mee terugnamen of de verkochte nummers konden afrekenen, dan mochten ze daar een bepaald percentage van bij zich houden."

💭 Wat ik het meest bewonder aan Joosts aanpak, is hoe hij steeds creatieve oplossingen vond om zijn artistieke onafhankelijkheid te behouden, terwijl hij tegelijk duurzame inkomstenbronnen opbouwde. Financiële stabiliteit en creatieve integriteit hoeven elkaar niet uit te sluiten, als je de ruimte hebt (of neemt) om je voor jezelf soortgelijke constructies te bedenken.

Wil je meer lezen over geld en onafhankelijkheid? In mijn boek Intentioneel leven wijd ik er een heel hoofdstuk aan. Daarin vertel ik bijvoorbeeld hoe schrijver Annejet van der Zijl geld voor vrijheid gebruikt en deel ik een vierstappenplan om meer te sparen. Bekijk het boek.

---

Wil je een keer bij de opnames van Jonge Jaren zijn? Dat kan!

Op 12 maart interview ik, samen met

Doortje

Smithuijsen, drie gasten over hun vroege bepalende inspiratiebronnen: zanger Jeangu Macrooy, comedian Kasper van der Laan en ras-entertainer Jamai. Deze spetterende liveshow vindt plaats in De Rode Hoed in Amsterdam en je kunt hier een kaartje reserveren. Zie je daar?